Društvene i političke pretpostavke ustavne reforme u Bosni i Hercegovini tokom procesa integracije u Evropsku uniju

Abstract

Glavni društveni proces koji se odvija u Bosni i Hercegovini nakon potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma 1995. godine jeste proces unutrašnje integracije i integracije države Bosne i Hercegovine u Evropsku uniju i NATO savez. Snaga procesa evropskih integracija javlja se kao pokretač unutrašnje integracije. I ne samo to, javlja se kao pokretač izvođenja reformi koje omogućuju izgradnju evropskih standarda u ekonomskoj, političkoj i kulturnoj sferi. Izvođenje reformi odvija se unutar aktivnosti bosanskohercegovačkih demokratskih snaga i aktivnosti institucija međunarodne zajednice. Mnoge izvedene reforme omogućene su posredovanjem i uticajem institucija međunarodne zajednice.U prvim godinama postratne obnove međunarodna zajednica je osigurala donatorska sredstva u iznosu od pet milijardi američkih dolara. Tim sredstvima je obnovljena komunalna i društvena infrastruktura. Obnovljene su saobraćajnice i stvorene pretpostavke za obnovu privrednog života. Usljed sporosti odvijanja privatizacije državnih preduzeća, nova privredna struktura još uvijek nije obnovljena. Međunarodna zajednica je sve do 2002. godine bila organizator parlamentarnih izbora. Pokazalo se da je bila iluzija stajalište međunarodne zajednice da se demokratija jača učestalim izborima i kraćim dvogodišnjim mandatima parlamentarnih tijela. Tako su u vremenu od 1996. godine do 2002. godine izvedena tri izborna ciklusa za parlamente u entitetima i Parlamentarnu skupštinu Bosne i Hercegovine.
Od 2002. godine uvode se četverogodišnji mandati parlamentarnih tijela. To su sljedeći mandati: od 2002. do 2006. i od 2006. do 2010. godine. U ova dva mandata Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine vladajuću većinu čine jednoetničke stranke. Ove stranke svoje političke interese i koncepcije društvenog razvoja izvode iz kolektivnih etničkih skupina. Na ovoj osnovi u strukturi pluralizma glavnu moć u izborima za parlamente dobijaju etničke stranke. Budući da su koncepcije etničkih stranaka uslovljene etnonacionalnim politikama, ove stranke nisu mogle u sastavljanju parlamentarne većine izgraditi čvrst i stabilan koalicioni sporazum. Pribjeglo se formiranju vlasti na partnerskoj osnovi. Međutim, vršenje vlasti na partnerskoj osnovi nije moglo dosegnuti izgradnju političkog konsenzusa o mnogim reformama u državnom razvoju Bosne i Hercegovine. Nepostojanje tog konsenzusa odmijenjeno je odlukama visokog predstavnika međunarodne zajednice. Zapravo, visoki predstavnik međunarodne zajednice je na temelju bonskih ovlaštenja donio više stotina odluka i više desetina zakona kojim se omogućilo odvijanje reformi. Među najvažnijim reformama su reforme izvedene u oblasti odbrane: formirane su jedinstvene oružane snage, izvršena je institucionalna reforma strukture, organizacije i nadležnosti Vijeća ministara Bosne i Hercegovine, te je uspostavljena Uprava za indirektno oporezivanje.
Jedna od najzahtjevnijih reformi odnosi se na reformu dejtonskog Ustava Bosne i Hercegovine. Radi se o tome da je dejtonski Ustav Bosne i Hercegovine kreiran na osnovu političkog kompromisa i u okviru međunarodnog mirovnog ugovora. Dejtonski ustavni koncept unutrašnjeg ustrojstva države sa dva entiteta preferira etničku osnovu političkog ispoljavanja stranačkih interesa. Taj moment je presudno uticao da je država Bosna i Hercegovina u postdejtonskom vremenu nefunkcionalna država.
Bosna i Hercegovina kao država, usljed etničkog karaktera političkog pluralizma, nema političkog konsenzusa o državnom razvoju unutar parlamentarne većine na nivou države. Zbog toga je Bosna i Hercegovina postala nemoćna u izvođenju reformi koje za pretpostavku imaju konsenzus unutar parlamentarne većine. U tom kontekstu jedna od najsloženijih reformi koja podrazumijeva politički konsenzus vladajućih stranaka jeste reforma Ustava Bosne i Hercegovine. A vladajuće stranke su pokazale da zbog bitnih razlika u konceptima nisu u stanju izgraditi konsenzus o ustavnim pitanjima kako u mandatu Parlamentarne skupštine Bosne i Hercegovine 2002–2006, tako i u mandatu 2006–2010. godine. U Parlamentu Bosne i
Hercegovine nije dobio većinu aprilski paket ustavnih promjena 2006. godine. Također, butmirski pregovori, od oktobra do decembra 2009. godine, nisu uspjeli dovesti do konsenzusa među političkim strankama o promjeni Ustava Bosne i Hercegovine.
Postavlja se pitanje: šta čine pretpostavke za postizanje konsenzusa o promjenama Ustava Bosne i Hercegovine? Te pretpostavke se javljaju u tri aspekta. Prvi je angažovanje i uticaj međunarodne zajednice u pitanju izvođenja ustavne reforme i to sa stanovišta geopolitičkog uticaja velikih svjetskih sila. Drugi aspekt se odnosi na mogućnost promjene strukture stranačkog pluralizma i mogućnosti obrazovanja parlamentarne većine nakon izbora 2010. godine. Ako veći izborni uspjeh dobiju građanske multietničke stranke, one će koaliciju obrazovati na programu reformi, uključujući i reformu Ustava. Treći aspekt je uvođenje ustavnih promjena kao uslova za sticanje statusa kandidata za punopravno članstvo u Evropskoj uniji.