Društveno-istorijski značaj referenduma iz 1992. godine za razvoj državnosti Bosne i Hercegovine
Abstract
Tokom opšte krize socijalizma u svijetu i krize jugoslovenske socijalističke federacije potkraj osamdesetih početkom devedesetih godina izvedena je politička pluralizacija svih republika koje su činile ugoslovensku federaciju.
Višepartijski sistem u Bosni i Hercegovini uspostavljen je 1990. godine. Na prvim višestranačkim izborima u novembru 1990. godine pobijedile su tri etničke stranke – SDA, HDZ i SDS, sa 84 odsto osvojenih mandata u Skupštini Republike Bosne i Hercegovine. U prvoj godini višepartijske vladavine, zapravo tokom 1991. godine, vladajuće stranke su se našle pred izazovom da demokratski oblikuju rješenja za politički razvoj države Bosne i Hercegovine u okviru istorijskog procesa disolucije SFRJ. Parlamentarna rasprava o statusu države Bosne i Hercegovine u drugoj polovini 1991. godine dovela je do političkog rascjepa među strankama. Zapravo, oblikovale su se dvije političke opcije u pogledu statusa Bosne i Hercegovine i njene političke budućnosti. Jedna opcija je zagovarala demokratsko rješenje: raspisivanje referenduma građana za nezavisni i suvereni razvoj države Bosne i Hercegovine, kao što su to već bile uradile druge jugoslovenske republike: Slovenija, Hrvatska i druge. Ovu opciju su zagovarale dvije vladajuće stranke – SDA i HDZ, zajedno sa pet opozicionih stranaka: SK-SDP, SRS, MBO, LS i DSS.
Druga opcija je odbijala ideju nezavisnog državnog razvoja Bosne i Hercegovine. Ovu opciju je zagovarala Srpska demokratska stranka zajedno sa Srpskim pokretom obnove. Političko sukobljavanje stranaka u Skupštini Bosne i Hercegovine riješeno je tako što je Parlament Bosne i Hercegovine na temelju Ustava i Zakona o referendumu u januaru 1992. godine donio odluku o provođenju referenduma građana o suverenom i nezavisnom razvoju države Bosne i Hercegovine. Referendumsko pitanje je sadržavalo bitne aspekte državnosti Bosne i Hercegovine u smislu da je Bosna i Hercegovina, zbog svoje višenacionalne strukture, istovremeno država svojih građana – Bošnjaka, Hrvata, Srba i pripadnika ostalih naroda. Izlaskom na referendum u procentu od 64 odsto i pozitivnim izjašnjavanjem za suvereni i nezavisni status države Bosne i Hercegovine građani Bosne i Hercegovine su pronašli demokratsko rješenje za egzistenciju države Bosne i Hercegovine unutar zajednice evropskih država i naroda. Bio je to historijski preokret u razvoju državnosti Bosne i Hercegovine.
Volju građana za suvereni status države Bosne i Hercegovine iskazanu na referendumu 29. februara i 1. marta 1992. godine pozitivno su vrednovali Evropska ekonomska zajednica, SAD i većina zemalja slobodnog svijeta. Na temelju međunarodnog priznanja Bosna i Hercegovina će postati članica Organizacije ujedinjenih naroda 22. maja 1992. godine. Od tada Bosna i Hercegovina ima svoj međunarodnopravni subjektivitet.
Taj demokratski put u razvoju državnosti Bosne i Hercegovine pokušao se zaustaviti primjenom vojne sile u organizaciji Srpske demokratske stranke i uz potporu JNA i Miloševićevog režima. Otpor i odbranu Bosne i Hercegovine organizovalo je Predsjedništvo RBiH na temelju Platforme o radu Predsjedništva BiH u ratnim uslovima. Glavna snaga odbrane Bosne i Hercegovine bila je Armija RBiH kao višenacionalna oružana sila.
Uz otpor i odbranu, vođeni su uz pomoć međunarodne zajednice i pregovori za mirovno političko rješenje. Nakon skoro četverogodišnjeg rata uspostavljen je mir Dejtonskim mirovnim sporazumom. Budući da su institucije međunarodne zajednice dobile ovlaštenja za provođenje Dejtonskog mirovnog sporazuma, izgradnja države Bosne i Hercegovine u procesu njene integracije u Evropsku uniju odvija se u internacionalnom okviru. Radi se o tome da je pitanje izgradnje mira i demokratskih institucija države Bosne i Hercegovine internacionalizirano. Prvi i najvažniji korak za razvoj Bosne i Hercegovine u obliku suverene i nezavisne državnosti u savremenom dobu jeste referendum građana 1992. godine. Zato referendum građana za suvereni razvoj države Bosne i Hercegovine iz 1992. godine ima presudan društveno-istorijski značaj za razvoj državnosti Bosne i Hercegovine tokom XXI stoljeća.
