Premoštavanje jaza između države i društva: krizni štab kao ključni mehanizam etničkog čišćenja
Abstract
Članak istražuje i analizira ulogu i položaj kriznog štaba kao jednog od temeljnih instrumenata u procesu etničkog čišćenja u Bosni i Hercegovini. Krizni štab, ratno predsjedništvo i slični organi bili su predviđeni jugoslavenskim zakonodavstvom u slučaju vanrednog stanja ili proglašene ratne opasnosti. SDS je, nakon što je 1992. nasilno preuzela vlast, iskoristila upravo taj organ i njegovu zakonom definisanu ulogu kao jedan od temeljnih instrumenata etničkog čišćenja nesrba u dijelovima Bosne i Hercegovine u kojima je bila proglašena tzv. Srpska Republika Bosna i Hercegovina. Članak analizira repertoar mjera i akcija koje su krizni štabovi mogli preuzimati i koje su preuzimali u procesu deportacije odnosno istrebljenja nesrpskog stanovništva na području pod njihovom kontrolom. Cilj članka je da etničko čišćenje kao set mjera i koraka postavi u kontekst u kojem se odvija: u lokalnu zajednicu odnosno općinu. Članak pokazuje kako se administrativni odnosno paradržavni aparat i zajednica koaguliraju u svrhe etničkog čišćenja i istražuje „mikromehaniku“ etničkog čišćenja i identificira tačke u kojima dolazi do fuzije protodržave i društva sa jednom zajedničkom svrhom: etničkim čišćenjem. Etničko čišćenje odvija se u istom okruženju, fizičkom i institucionalnom, u kojem se odvija i svakodnevni život, istom setu pojedinačnih i grupnih odnosa i mreža: stvarnost etničkog čišćenja uvijek se odvija u okruženju koje je poznato počinitelju, koje je relativno lako kontrolisati i izolirati od drugih sličnih cjelina. Veze između države i društva su najkraće, a njihova interakcija najintenzivnija u fizičkom i institucionalnom okruženju u kojem se odvija svakodnevni život. Količina dokaza o ulozi i važnosti kriznog štaba u različitim stadijima provedbe srpske/srbijanske politike etničkog čišćenja varira, ali se može zaključiti da je postojao u različitim oblicima tokom cijele operacije. Razlike u mandatu proizlaze iz razlika u historijskim i političkim okolnostima, broju i snazi aktera, ali i iz činjenice da je srpsko političko i vojno rukovodstvo učilo iz grešaka i taktiku prilagođavalo novim uvjetima.
